खनिजांपासून पेट्रोल कसे तयार होते आणि त्याचे दर Petrol Price कसे ठरवले जातात?

Published on: June 11, 2025

WhatsApp Group Join Now

Instagram Group Join Now

पेट्रोल कसे तयार होते?

पेट्रोल (Petrol Price) हे खनिज तेलाचा एक प्रकार आहे. हे नैसर्गिकरित्या जमिनीच्या खोल थरांमध्ये तयार होते. पृथ्वीच्या गर्भात लाखो वर्षांपूर्वी जिवाश्म (फॉसिल्स) म्हणून साठलेल्या वनस्पती आणि प्राणी यांच्या अवशेषांपासून खनिज तेल तयार झाले.

1. खनिज तेल कसे सापडते?

खनिज तेल शोधण्यासाठी वैज्ञानिक आणि इंजिनिअर समुद्राच्या तळाशी, वाळवंटात किंवा डोंगराळ भागात ड्रिलिंग करतात. हे खनिज तेल एका मोठ्या पाइपद्वारे वर आणले जाते.

2. रिफायनिंग प्रक्रिया

कच्चे खनिज तेल (Crude Oil) वापरण्यास लायक नसते. त्यामधून वेगवेगळे इंधन तयार करण्यासाठी रिफायनरीमध्ये त्यावर प्रक्रिया केली जाते. या प्रक्रियेस रिफायनिंग (Refining) म्हणतात.

रिफायनिंगमध्ये खालील टप्पे असतात:

Distillation (वाष्पीभवन) – वेगवेगळ्या तापमानावर विविध घटक वेगळे केले जातात.
Cracking – मोठ्या रेणूंना लहान रेणूंमध्ये बदलणे.
Blending – इंधनात इतर रसायनांचा समावेश करून दर्जा वाढवणे.

या प्रक्रियेअंती LPG, डिझेल, केरोसीन आणि पेट्रोल वेगळे केले जातात.

भारतात पेट्रोलचे दर कसे ठरवले जातात? Petrol Price

भारतामध्ये पेट्रोलचे दर डायनॅमिक फ्युएल प्राइसिंग सिस्टमद्वारे दररोज अपडेट केले जातात. पेट्रोल पंपांवर दररोज सकाळी 6 वाजता नवीन दर लागु होतात.

1. आंतरराष्ट्रीय बाजारातील कच्च्या तेलाची किंमत

सर्वात मोठा घटक म्हणजे Crude Oil Price in international market. जगातील प्रमुख खनिज तेल उत्पादक देश म्हणजे ओपेक (OPEC) देश. यामध्ये सौदी अरेबिया, इराण, इराक, युएई हे देश येतात. त्यांच्याकडून भारत मोठ्या प्रमाणावर कच्चे तेल आयात करतो. त्यामुळे तिथे किंमत वाढली की भारतातही पेट्रोल महाग होते.

2. डॉलरच्या तुलनेत रुपयाची किंमत

भारत आयात करत असल्यामुळे डॉलरच्या तुलनेत रुपयाचे मूल्य यावरही पेट्रोलच्या दराचा परिणाम होतो. जर डॉलर महाग झाला तर आयात खर्च वाढतो आणि पेट्रोलचा दरही वाढतो.

3. रिफायनिंग खर्च

कच्च्या तेलावर प्रक्रिया करून पेट्रोल(petrol price) तयार करण्याचा खर्चही दर ठरवताना धरला जातो.

4. वाहतूक खर्च

रिफायनरीतून पेट्रोल डिपोपर्यंत आणि तिथून पेट्रोल पंपांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी लागणारा Transportation Cost देखील दरात समाविष्ट असतो.

5. केंद्र आणि राज्य सरकारचा कर

हे सर्वात मोठे घटक आहेत.

केंद्र सरकारचा उत्पादन शुल्क (Excise Duty)
राज्य सरकारचा मूल्यवर्धित कर (VAT)

हे कर वेगवेगळ्या राज्यांमध्ये वेगवेगळे असतात. त्यामुळे प्रत्येक राज्यात पेट्रोलची किंमत वेगळी असते.

6. डीलर मार्जिन

शेवटी, पेट्रोल पंप चालकांना मिळणारा Dealer Commission देखील किंमतीत समाविष्ट असतो.

Petrol Price check official site :https://iocl.com/petrol-diesel-price

पेट्रोलच्या किमतीमध्ये चढ-उतार का होतो?

1. युद्ध किंवा राजकीय अस्थिरता

जसे की युक्रेन-रशिया युद्ध किंवा इराणमध्ये अशांतता – या गोष्टींमुळे तेल उत्पादनात अडथळा येतो, त्यामुळे जागतिक बाजारात किंमत वाढते.

2. ओपेक देशांचे उत्पादन नियंत्रण

जर ओपेक देशांनी उत्पादन कमी केले तर पुरवठा घटतो, किंमत वाढते.

3. हंगामी मागणी

उन्हाळ्यात किंवा सणांच्या काळात इंधनाची(petrol price) मागणी वाढते, त्यामुळे किंमत वाढते.

भारत सरकार पेट्रोलच्या दरावर(petrol price) नियंत्रण ठेवते का?

2017 पासून भारतात पेट्रोलचे दर मार्केट लिंक्ड प्राइसिंग प्रणालीने ठरवले जातात. म्हणजेच सरकार थेट दर ठरवत नाही, पण कर आणि एक्साइज ड्युटीद्वारे अप्रत्यक्षपणे प्रभाव टाकते. अनेकदा जनतेचा ताण वाढल्यावर सरकार कर कमी करून दिलासा देतं.

पेट्रोल दर(petrol price) कमी करण्यासाठी काय उपाय आहेत?

कर रचना सुधारावी – राज्य व केंद्र सरकारने कर कमी करणे.
वैकल्पिक इंधनाचा वापर वाढवावा – इलेक्ट्रिक वाहने, सीएनजी यांचा वापर.
देशांतर्गत उत्पादन वाढवणे – भारताने स्वतःचे उत्पादन वाढवले तर आयातावर अवलंबित्व कमी होईल.
ऊर्जा कार्यक्षम वाहने वापरणे – उच्च मायलेज असलेली वाहने निवडावीत.

पेट्रोल हा आपल्या दैनंदिन जीवनाचा महत्त्वाचा भाग आहे. पण त्याची निर्मिती ही एक गुंतागुंतीची प्रक्रिया आहे आणि त्याचे दर ठरवणारे घटक अनेक आहेत – जागतिक बाजार, विनिमय दर, रिफायनिंग खर्च, सरकारचे कर आणि वाहतूक खर्च.

या सगळ्यांचा विचार केल्यास आपल्याला लक्षात येते की petrol price ही एक जागतिक आणि स्थानिक घटकांवर आधारित असणारी गुंतागुंतीची प्रक्रिया आहे. त्यामुळे दररोज पेट्रोल दरात होणाऱ्या बदलांना आपण अधिक समजून घेऊ शकतो.

सर्वात जास्त पेट्रोल (कच्चे तेल / crude oil) उत्पादन करणाऱ्या देशांची यादी आणि त्यांची थोडक्यात माहिती खाली दिली आहे. हे देश जगभरात इंधन पुरवठ्याचे मोठे केंद्र आहेत.

🌍 सर्वाधिक पेट्रोल (Crude Oil) उत्पादन करणारे देश – माहिती मराठीत

1. संयुक्त राष्ट्र अमिराती (USA – United States of America)

उत्पादन: सुमारे 1 कोटी 80 लाख बॅरल प्रति दिवस.
विशेषता: USA हा आज जगातील सर्वात मोठा खनिज तेल उत्पादक देश आहे.
राज्ये: टेक्सास, नॉर्थ डकोटा, न्यू मेक्सिको या राज्यांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर उत्पादन.
तंत्रज्ञान: शेल ऑइल (Shale Oil) आणि हायड्रॉलिक फ्रॅकिंग (Fracking) तंत्रज्ञानाचा वापर.

2. सौदी अरेबिया (Saudi Arabia)

उत्पादन: अंदाजे 1 कोटी बॅरल प्रति दिवस.
विशेषता: OPEC (OIL PRODUCING COUNTRIES संघटनेचा) प्रमुख सदस्य.
निर्यात: जगातील सर्वाधिक तेल निर्यात करणारा देश.
राष्ट्रीय कंपनी: Saudi Aramco – जगातील सर्वात मोठी तेल कंपनी.

3. रशिया (Russia)

उत्पादन: सुमारे 90 लाख ते 1 कोटी बॅरल प्रति दिवस.
विशेषता: नैसर्गिक वायू आणि खनिज तेल दोन्हीमध्ये मोठा वाटा.
निर्यात: युरोप आणि चीनला तेलाचा मोठा पुरवठा.
राजकीय परिणाम: युक्रेन युद्धामुळे या देशावर अनेक आर्थिक निर्बंध लादण्यात आले.